Samir Amin
* Devrimin kitleselleşmesinde ortak öğeler
Ocak ayının sonlarında Mısır toplumunda baş gösteren hareketlerin devrim gerçeğine dayandığını düşünüyorum, fazlası değil. Olanlar toplumu tekrar eskiye kavuşturmak için başlatılan bir ayaklanma ya da bir patlamaydı. Sadece bir protesto gösterisi olmamakla birlikte tam olarak bir devrim de değildi. Öyle ki, hareketin Mübarek'i devirmek gibi açık bir hedefi yoktu. Hareketin içinde bulunanların bazı açık ve kapalı talepleri ve hedefleri vardı. Bu hareketin üç temel öğesi bulunuyor, dördüncüye de daha sonra değineceğim.
Birincisi, hareketin temelini politize olmuş ve birbirleri ile sürekli irtibat halinde olan ve sayıları milyonları bulan gençler oluşturdu. Bu gençleri yeni nesil olarak görebiliriz. Gençlerin, kökleri halk komitelerine uzanan ve yakın dönemde orta sınıf diye nitelendirdiğimiz kitleye ait. Ancak bu hareketin gerçek anlamında halk kanadı yok. Yani yoksul işçilerin ya da çiftçilerin çocukları değiller.
Bu gençler kendilerini diğer grupların [partilerin] dışında ve senelerdir yok edilmiş olan siyasi hayat düzeninin içinde yetiştirdiler. Bu, tek başına övgüyü hak edecek bir durum. Gençler homojen bir toplumun parçası değillerdi ancak çoğunluğunun basit demokratik talepleri aşan istekleri vardı. Talepleri sadece şeffaf seçim ve çeşitli partilerin yasaklanmadan var olması ile sınırlı değildi; ayrıca ifade özgürlüğü ve toplumsal faaliyetlerde özgürlük istiyorlardı. O zaman bu isteklerin hepsi tam olarak gerçekten demokratiktir.
Bu gençler kendilerini diğer grupların [partilerin] dışında ve senelerdir yok edilmiş olan siyasi hayat düzeninin içinde yetiştirdiler. Bu, tek başına övgüyü hak edecek bir durum. Gençler homojen bir toplumun parçası değillerdi ancak çoğunluğunun basit demokratik talepleri aşan istekleri vardı. Talepleri sadece şeffaf seçim ve çeşitli partilerin yasaklanmadan var olması ile sınırlı değildi; ayrıca ifade özgürlüğü ve toplumsal faaliyetlerde özgürlük istiyorlardı. O zaman bu isteklerin hepsi tam olarak gerçekten demokratiktir.
Öte yandan bu gençler piyasacı politikalara ve kapitalizme bilinçli bir şekilde karşı çıkmıyor olabilirler ve değişim için gerekli şartların bilincinde olmayabilirler, ancak, toplumsal olarak sola meyilliler. Nitekim bir tarafta milyoner ve milyarderlerin varlığı artarken fakirleşenlerin de çoğalmasını ve aradaki eşitsizlik uçurumunu toplumsal olarak gözlemleyebiliyorlar. Bilinçli bir toplumsal adalete hasredemesek de açık bir şekilde bu tarafa yönelmiş oldukları anlaşılıyor. İşte bu gençler 25 ocak 2011’de insanları sokağa çıkmaya davet ederek hareketi başlatanlardır. Tunus'ta haftalar önce başlayan olaylar, gençleri cesaretlendirerek baskı organlarına ve eziyetlere karşı teslim olmamayı öğretti.
Radikal Mısır solu gençlerin bu çağrısına hemen cevap verdi. Zaten buna hazırdılar. Abdulnasır döneminden beri, Mübarek gibi liderlerin iktidarı altında da uzun süre siyasi hayattan dışlanmışlardı. Bunların arasında belli ölçüde aydınlar, orta tabakalar ve işçiler var. Durumu tersine çeviren ise bunların ufak çaplı da olsa örgütlenmeleri oldu. Belki kendi hassasiyetim dolayısıyla böyle düşünüyorum ancak sonuçta gençlerle bu sosyalist gruplar arasında bir gönül bağı vardı. Sosyalist olmasalar da bu gençler sömürü ve kapitalizm karşısında yer aldılar. Dolayısıyla, Mısır devriminin geleceğinin altyapısının çoğunluğu oluşturan gençler ve radikal sol tarafından belirleneceğini düşünüyorum.
Mısır devriminin üçüncü önemli ayağını ise, edebi dildeki haliyle söyleyecek olursak, liberal burjuvazi denilen tabaka oluşturuyor. Ben bu kesimin “liberal demokrat gruba dahil öğeler” olarak isimlendirilmesini daha doğru buluyorum. Çünkü Mısır’da burjuvazi gerici bir tutum sergilemekte ve dış güçlere tâbi, parazit bir topluluğu simgelemektedir.
Burjuvaziyi para, ticaret, hizmet ve fabrika sahibi kesim olarak doğru manası ile kullandığımızda Mısır gerçeğinde parazit olan ile olmayanı ayırmak olanaksız. Evet halktan da fabrika sahibi olan küçük bir kitle var, her ne kadar bunlara burjuva desek de bunlar asıl burjuvaziye dahil edilemez. Örnek; inşaat sektöründeki küçük şirketler, büyük şirketlerin baskısı altındadır kendilerinden gizlice büyük şirketlere destek olunması istenir. Mısırdaki burjuva ABD gibi küreselleşmeden ciddi faydalar sağlamıştır. Ancak devlette profesyonel meslek sahibi doktor, avukat, mühendis ve muhasebecilerin durumu farklıdır. Bunların zengin, orta halli ve fakir olanları da vardır. Bunlara burjuva diyemeyiz. Bu grup siyasi olmasından çok ideolojik ve kültürel olarak iki ana kola ayrılır. Selefi olarak tabir edebileceğimiz Müslümanlar [burada sorun inanalarla inanmayanları ayırmak değil. Mısır halkının geneli ister Müslüman ister Kıpti olsun inançlıdırlar. Dolayısıyla sorun imanla, inançlı olmakla ilgili değil.] ki, bunlar zaten siyasetten uzak dururlar. Bunlar orta kesimin çoğunluğunu oluşturur. Devletten ve Körfez ülkelerinden de destek alırlar.
Diğer orta kesim ise aydınlanmış diyebileceğimiz grubu oluşturur. Bunlar açık fikirlidirler ve imkanları dahilinde demokratik diyebileceğimiz çabaların içerisinde bulunurlar. Hicap gibi konulara takılmazlar dini taassupları yoktur. Aydınlanmış olmalarından kasıt onlar Batıyı ve Avrupayı dışlamazlar tam tersine Avrupa ülkelerine giderler ve söz konusu ülkelerin sömürgeci tabiatını sorun etmeden ve bilinçsiz olarak Batı toplumunu severler. Son yıllarda 'kifaye' hareketi gibi demokrasi ve toplumsal demokrasi yanlısı eğilimler ortaya çıkmakta.
Her ne kadar fakirlik gibi toplumsal sorunlarla ilgilenmeseler de, solun en büyük destekçisi olarak bu grubu görüyorum. Bunlar arasında kapitalizm ve serbest piyasa ekonomisini benimsemelerine rağmen, siyasi ve iktisadi hayatın değişmesi gerekliliğini vurgulayanlar vardır. İsrail ve ABD politikasınının etkisine maruz kalmanın yanı sıra, şunu da söyleyebiliriz: İnsanların İsrailden nefret ettiğini biliyoruz ve bunda şüphe yok ancak bir hakikat olarak İsrail'i kabul edenler tabi Mısırlıların Filistinli olmadığı gerçeğini da göz önüne alıyorlar.
İşte bu saydığımız ilk üç öğe olayların ilk gününde Kahire, İskenderiyye, Süveyş gibi ülkenin heryerinde 1-2 milyon insanı sokağa döktü. Yirmidört saatın ardından 15 milyon insan protesto gösterileri için sokaklara çıktı. Ayaklananlar sadece büyük şehirlerdeki halk değildi. İlçe ve muhafazalra, kasabalar hatta köylerde de halk gösterilere katıldı. Zaten bu belirtilen rakam Mısır halkının hepsinin gösterilere katıldığını gösterir. Aralarında politize olmuş belki de en fazla 2-3 milyon kişi vardı. Geri kalanlar kesinlikle politika ile hiçbir ilgisi olmayan halktır. Zaten Cemal Abdulnasır döneminde başlayan, Mübarek ve ekibinin daha da ileri götürdüğü siyasi hayatın yok edilmesi ve siyaset adına ne varsa yukardan devlet tarafından yönlendirilmesi bu durumu daha net açıklar. Ayrıca Mısırda islami akımın neden kazandığı sorusuna verilecek cevap da orada mevcuttur. Zira, halka cami mimberlerinden seslenebiliyorlardı. Hutbe veriyorlardı ancak siyasi ve toplumsal konulardan bahsetmelerine izin verilmiyordu.
Böylece 25 ocak 2011 Mısır toplumunda gerçekleşen devrime katkısı olan 4 gruptan da bahsetmiş olduk. Tabi bunları tüm Mısır halkını kapsayan bir temsile ek olarak, gençler, radikal sol, ve orta sınıf liberal demokrat kesim olarak üç kısma ayırdık.
Hiç şüphesiz, bu büyük ayaklanmanın gerisinde halkın son dönemde yüzyüze geldiği giderek kötüleşen yaşam koşulları var. İşçilerin 2007'deki grevleri, mücadelenin başlangıcı sayılabilir. Nitekim 2007 grev dalgasıyla bağımısz sendikalar kurma fikri ortaya çıkıp hayata geçirilmişti. Bunun yanında küçük çiftçiler hareketlerin hükümetin tarım ekonomisini gözden çıkarmasına rağmen büyük bir kararlılıkla haklarını savunmaları önemlidir. Orta kesimde ise ''kifaye'' hareketinin yükselmesi gösterilebilir. Gençler arasında bir benzeri ise 6 nisan olarak ortaya çıkmıştır. Yani tüm bunlar bir şekilde yakın bir zamanda patlamanın yaşanacağını gösteriyordu ki, olan da bu zaten.
Şimdi Değişimin gerektiridiklerine geçebiliriz. Ocak-şubat 2011’de başlayan hareketin halkın arasında büyüyerek gelişmesi, kök salması ve ilerleyebilmesi için zamana ihtiyaç var ve bu çok açık. Uzunca bir geçiş sürecine ihtiyaç var.. Devrimin hükümeti devirererk düzeni ve anayasayı değiştirme talebi bir gerçek olsa da, bunlar henüz fiili olarak gerçekleşmiş değil. Düzeni değiştirmeye yönelik bir talep ve eğilim bir vakia olmakla birlikte bundan fazlası yok. Anayasanın feshedilmsiyle de yürürlükteki yasal mevzuat ve yürürlükteki kanunlar fiili olarak ortadan kaldıldırılmış değil. Bu da demokrasiye ancak uzun bir geçiş dönemi sonunda geçilebileceği demeye geliyor.
2. Gerici Bloğun ittifakı
Karşı devriminin stratejisi ya da gerici ittifak bloğu iki ya da üçe ayrılır. Birincisi, burjuvazide somutlaşmış hakim tabakadır. Düzen ne kendilerinin ne de Mübareğin düzeniydi. Buların bir çoğu yolsuzluklardan beslenerek zenginleştiler. Mısır burjuvazsine dahil zengin çiftçiler de bunlara dahildi..
Ve bu noktaya iyi dikkat edilmesi gerek zira, genel olarak çiftçilerden söz ediyorum. Köylerde yaşayan çiftçiler farklı tabakalara ait. Mısır köylerindeki çiftçilerin yüzde 40’ı hiç birşeye sahip değillerdir. Yüzde otuzu ise küçük çiftçilerdir ve diğer yüzde 30’luk kısımı ise zengin çiftçiler oluşturur.
Tabi bu paralı çiftçilerin zengin burjuvalar gibi milyonlara sahip olması gerekmez. Mısır toplumuna göre görece zengin, dolayısıyla da gericidirler. Ayrıca devlet yetkilileri ve köyün ileri gelenleri ile araları iyidir. Mühendis, doktor ve bazı din adamları ile de iyi anlaşırlar. Zengin çiftçiler siyasal islamın köydeki en güçlü öğesini oluştururlar. Nasır'ın tarım alanında yaptığı düzenlemeler Mısır köy toplumundaki dengeleri ciddi ölçüde değiştirmişti. Ve bu düzenlemelerden en çok faydalananlar zengin çiftçiler oldu. Zengin ve küçük çiftçilere çeşitli destekler verildi. Tabi bu durum doğal olarak güçlü çiftçilerin zayıflar üzerindeki gücünü artırdı. Nasır döneminde küçük çiftçileri koruyucu bazı önlemler alındı. Ancak mübarek dönemine gelindiğinde tarım ile ilgili yapılan planlamalar iptal edildi. Bu durum zengin çiftçilere zayıf olanların sırtından daha da zenginleşebilecekleri fırsatlar yarattı.
Etki tepki sonucu olarak küçük çiftçiler gerici hakim cepheye mensup zengin çiftçilere yani devrim karşıtı bu gerici unsurlara karşı tavır aldılar. Çoğunluğu oluşturan fakir köylülere gelince, bunlar tarım reformundan ve yapılan düzenlemelerden faydanlanmak bir yana, tamemen dışlandılar. Ancak “dışa açılım” döneminde durumları değişti. Körfeze, Libya ve Irak'a göç eden Mısırlıların büyük bölümünü bu yoksul çiftçiler oluşturuyor. Bunlardan bazıları geri döndüler ancak üreten çiftçi sınıfından farklı olarak, iğreti işlerle yaparak geçimlerini sağlamaya çalışan köylülere dönüştüler. Kanımca en önemli, en can alıcı sorun, zengin çiftçiler ile siyasi islam arasındaki ilişkidir. Zira, eskiden olduğu gibi zengin çiftçiler muhafazakar ve donuk selefi islamın en güçlü dayanakları oldu.
*Müslüman Kardeşler ve İslami Akımlar
Müslüman Kardeşler cemaatinin [topluluğunun] demokratik bir yapıya sahip olabileceği şüphelidir. Sistemleri mürşide itaate dayalıdır, demokrasi ve tartışma fırsatından yoksundurlar. Sadece mürşide değil de cemaatin diğer liderlerine bakacak olursak, hepsinin çok zegin kişiler olduğunu görürüz. Ezher de tanınmış kişilerin de aralarında bulunduğu bu insanlar, Körfez ülkelerinden ciddi bir maddi destek alır. Liderler demokrasiye karşı, siyasi ve toplumsal olarak gerici olduklarının farkındadırlar [bilincindedirler]. 1973 harbinden sonra Körfez paraları ile güçlenen Vahabileri Mısıra'a sokanlar da onlardır. Müslüman Kardeşler, bir Vahabi olan Muhammet Reşid Rıza’nın düşüncelerinden etkilenerek vahhabilikten ilham aldılar. Körfez ülkeleri Mısrdaki vahhabi oluşumu desteklemeden çok önce bu adam vahhabiliği ülkeye tanıttı. [soktu]. Bu çerçevede İngiltere elçiliğinin arşivinde bulunan belgelere göre, 1927 yılında bizzat elçilik, Müslüman Kardeşlere halk komitelerinin siyasetten uzak tutulması karşılığında destek kararı almıştır. Birinci dünya savaşının ardından, 40’lı yıllara kadar ilerleme ve gelişmeyi burjuvalarla ile aydınlanmış orta kesim yürütmüştür.
Öyle ki, burjuva dediğimiz bu kesim mezhepsel ve dinsel tartışmaların üzerine çıkarak birşeyler yapmaya çalıştı. Sonradan olduğu gibi bunlar Hristiyan gibi bir taassuba girerek karar vermedi. Siyaset alanında vatanı için çalışan Hristiyanların ön plana çıktığını gördük.
Şahsi görüşüm, Cemal Abdulnasır'ın halk komitelerini siyasi hayattan men ederek, onları siyasal sürecin dışana atarak, Siyassal İslamın ülkede kök salmasını sağladığı ve sorumlunun Nasır olduğudur. Mısır toplumunda iki önemli odak olan komünizmi ve liberal burjuvaziyi yıktı. Delegasyon ve parti kurmalarına izin vermedi. Kominizmle mücadele adı altında komünistlere çok sert davrandı. İşte siyasi alanda yaratılan bu boşluğu zaten toplumda var olan İslam değerlendirdi. Müslüman Kardeşlerin yayılması için hazırlanan zemine bakmadan söylüyorum bunları. Abdulnasır’ın yönetim düşüncesi liberal burjuvazi ve kominizmi yok ederek yönetebileceği islami bir sosyalizmin mümkün olduğu düşüncesiydi. Tabi tarih, Siyasal İslamın kısa süre içerisinde sadece komünizme değil sosyalizme ve demokrasiye de karşı olduğunu gösterdi.
Düşman -yani sömürgeciler [siyonist yandaşları da dahil]- siyasetin islamîleştirilmesinin toplumun ciddi sorunlarına ve asrın taleplerine karşılık veremeyeceğini çok iyi biliyor. ABD'nin ve Körfez ülkelerinin ve tabi ki, İsrail'inde nihai olarak hedefi böylece devrimi yoketmektir.
Başka bir husus da şu: Mısırda Sufiler de diğer bir islami akımı oluşturur. [Sufi tarikatlara mensup yaklaşık 15 milyon Mısırlının olduğu söyleniyor]. Bunlar Vahhabileri kendilerine bir tehdit olarak görüyorlar ve din ve siyasetin ayrı olduğunu düşüncesinden hareketle de Laikliğe yakın bir tablo çiziyorlar.
O zaman bu planın gericileri destekler mahiyette olduğunu anlyabiliriz. Velhasıl, değişime ve demokrasiye açık olmayan grupların yönetime hakim olması.
Müslüman Kardeşler ve Ordu yönetimi bu şartları tamamen kabul etmiş durumdalar. Ve ABD ordu yönetimine tam destek veriyor.
Mısır ordusunun üst kademelirinin çoğu ABD'de eğitim almış ve aynı zamanda daha önce de bölgedeki Amerikan askerleriyle birlikte tatbikatlar düzenlemişlerdi. Ayrıca ABD’nin Mısır ordusuna her yıl 1. 5 milyar dolarlık bir desteği söz konusu.
Bu, ABD'nin başarısıdır ki, ordunun adını kötü bir şekilde duyurmadan devrimin önderliğini onlara sundu.
*Fesatla [yolsuzlukla] İlgili bazı mülâhazalar
40- 50 yıl önce gelişmiş kapitalist ülkelerde stoklama yapılırdı. Ancak bunun yanında bundan bağımsız olarak tarım ve sanayi üretimi mevcuttu. Bu da rekabet edebilme gücü veriyordu. Lâkin şimdi durum farklı. O zaramlar demokrat burjuva değerler ve iktisadi ilişkiler henüz bu ölçüde bozulmamıştı. Ancak geçen 30 yılda üretimi ve ellerinde bulundurdukları malları da kapsayan dairesel bir stoklama ortaya çıktı. Bu da stoklama yaparak gücü elinde bulundurma yöntemini zaafa uğrattı.
Marks bunların olacağını düşündü ancak bununla ilgili birkaç kelimenin dışında bir şey söylemedi. Daha çok sosyalizm hakkında bazı öngörülerde bulundu. *Geçmiş tecrübeler
Şunu çok iyi görmeliyiz ki, son yıllarda Mısır halkı dünyanın çeşitli bölgelerinde farklı şartlara sahip ülkelerde bir çok halk ayaklanmasına şahit oldu. Bunların sonuçlarına yakından bakmamız gerekiyor. Bu ayaklanmaları üçe ayırıyorum; ilk olarak Güney ülkeleri Asya ve Afrika'da olanlar. Ki, ben bunlardan Filipinler, Endenozya ve Mali'de yaşananları örneklendirerek bahsedeceğim. İkinci olarak Avrupa'nın doğusunda gerçekleşenler ve üçüncü olarak da Latin Amerika'da yaşananlar. Zira, bu ülkelerde düzene karşı geniş bir ayaklanma ve devrim sözkonusu.
Gelelim Doğu Avrupa'daki ayaklanmalara: Komünizm [reel sosyalizm] aleyhine bir devrim gerçekleştirildi. Bu hikayenin ayrıntılarına girmek istemiyorum. Bu ayaklanmalar insanları ırklara ve dinlere böldü. Yugoslavya örneğinde görüldüğü gibi. Başta Almanya, İngiltere ve Fransa olmak üzere her konuda Batı Avrupa'ya tabi devletler söz konusu. Latin Amerikayla ABD ilişkisi gibi. Burada yaşanan tecrübelerde gidenin geleni arattığını gördük.
Bolivya'da ise çok daha güçlü bir devrim gerçekleştirildi. 5 sene sürdü 20 binin üzerine şehit verdiler. Ancak sonunda durumları değişti yeni bir anayasa kabul edildi, sömürgeciliğe karşı tamamen toplumsal düzenlemelere imza attılar. O zaman bizim için Latin Amerika devrimleri iyi bir örnek. Bu şartlarda en güzel modeli oluşturuyor. Aynı şekilde Venezüella. Konuyu Mısır çerçevesinden çıkarmak istemediğim için ona girmiyorum.
Mısır'ın modern tarihine bakın, hep devrimleri göreceksiniz. İlk devrimin ardından uzun bir gerileme dönemi. Belkide son devrim yeni bir ikinci uzun devrim döneminin başlangıcıdır. Birinci devrim dalgası, 1920'den 1967'ye kadar 40 yıllık uzun bir döneme tekabül eder. 1920, 1924 arası Birinci aşamayı Vefd hazırladı. Mısır bu dönemde Tarihinin en demokratik, en ilerici yapısına sahipti. Ancak Vefd'in içerisinden haince Sa'd Zağlul'un ve bir takım Vefd'in önderliğini yapan kimselerin solcu akımı ve komünist partiyi vurması ile bu süreç yıkıma uğradı.
1952'de ilk, 1954'te ise ikinci bir askeri darbe oldu. Sonra Nasır dönemi geldi. Bu dönemde sömürgecililere karşı tavır alındı ancak Cemal Abdulnasır yavaş yavaş devrimin iç unsurlarını bitirdi...
Mısır halkının yapabileceği ve halkın yararına bazı düzenlemelerde bulundu ancak bunu demokratik bir şekilde değil yukardan, bir dayatmayla gerçekleştirdi. Düzen demokrasi karşıtıydı.
1967'ye gelindiğinde ise Siyonistler aracılığıyla Amerika'nın sömürüsünden kurtulamadı. Bundan Sonra Nasır tutunamadı ve kapıları ardına kadar açtı. Mübarek de onu takip etti.
Bugün biz ikinci devrim dalgasına girdik ki, bunun kapsayıcılığı ve derinliği uzun süren ilk devrim dalgasından daha da güçlü olabilir. İnaniyorum ki, uluslararası koşulları ve yerel durumu gerektiği gibi kavrayabilen bir hareket, bizi ilerleme yolunda sonuca götürecektir.
Çeviri: Muhammed Emin Üzümcü
.JPG)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder